آیینها و مراسم سنتی
دیار پربار لرستان که در آغوش اقلیم سازگار محدوده میانی جبال زاگرس غنوده است، به دلیل طبیعت ناهموار، کوهستانی، و صعبالعبور همواره یکی از گاهوارههای پناهگاهی نیز بشمار میآمده است. از این روی تجلیات گونهگون فرهنگی مردمان این خطه برخاستههایی از این دیرینگی بشمار آمده و بگونه ای ترجمان سننی فطری و آباء و اجدادی اند .
مهمترین مراسم در لرستان، آداب و سنن مربوط به عروسی (سور) و عزا (سوگ یا پُرس) است. بسیاری از سنتهای برجسته و عمیقاً معنادار در این مراسم تجلی مییابد .
مراسم عروسی (سور) بعد از مقدماتی شامل: نشان کردن، سنجش (سِرژَ)، خواستگاری (کیخائی) ، نامزدی (دیاری، دسگیرونی) و حنابندان در میان نوای شورانگیز سرنا (ساز) و دهل، یا کمانچه (تال) و تنبک برپا میشود. پیر و جوان، زن و مرد، دست در دست هم، حلقه زنان و هماهنگ با نوازندگان بومی، در پی رقاصی کارآزموده (سرچوپی)، که پیشاپیش آنها هنرنمایی میکند، به شادی و پایکوبی میپردازند .
رقاصان (بازِنهها) معمولاً رقص (بازی) را با آهنگی سنگین و کند آغاز، و سپس هم آوا با آهنگهای تند شانه شکی، دو پا و سه پا، شوری تحسینانگیز برپا میکنند که هر تماشاگری را مجذوب میسازد .
رقص چوب (چوبازی) از بازیهای نمایشی است که در مراسم لرهای بختیاری اجرا میشود. همسرایی آواهای زنگ زنگه، بالابرز، بِزِرّان به گویش لکی، هیوله، کُچکِله شیرازی، دوواتونه و سیت بیارم به گویش لری بر نشاط مراسم میافزاید.
مراسم عزا (سوگ یا پُرس) باشیون زنان و آوای حزنانگیز سُرنا و دُهل آغاز میشود. لرهای بختیاری در کنار مزرعه یا خانه متوفی سکویی سنگ چین (کوشک) برپا کرده و مراسم (تازِ) را برگزار میکنند. توشمالها (نوازندگان بومی) در کنار یا بالای (کوشک) ، مقام چپی و دنگدال مینوازند و زنان سوگوار در حسرت عزیز از دست رفته (سِرو) میخوانند .
همسرایی پرسوز و گداز زنان با آوای غم انگیز مویه (مور) در دیگر جاهای لرستان، سیمایی از زنان سوگوار شاهنامه را تداعی میکند. کُتَل کردن اسب (تزیین اسب) در مرگ بزرگان، قربانی نمودن گوسفند پیشاپیش جنازه، رقص دسته جمعی رّا رّا و همسرایی ابیاتی شیوا و آهنگین توسط مردان، از جمله مراسمی بود که در گذشته، در میان بیشتر طویف لر اجرا میشد.
بزم در لرستان با سردادن الحان قطار، اَریسانه (علیدوستی)، میرنوروزی، ساری خوانی بر پا میشود. و ترنم تنبور یا کمانچه، و بلور یا نی، بر گیرایی نی میافزاید.
رزم پیش از این با آهنگ جنگ (جنگ رّا) شروع میشد، و آهنگ (سوار هووه) برای پایمردی و بازگشت مجدد سوارکاران در حین جنگ و گریز نواخته میشده است.
جشن یاران یکی دیگر از جشن های معروف پیروان یارسان اهل حق نورآباد و بلوران کوهدشت است. این جشن مقارن آغاز دیماه همراه آداب خاص، با طنین آوای گرم تنبور (تمیره) و آواز کلام خوان (کلام وش) در جم خانه برپا میشود.
ادبیات شفاهی قبایل لر چون دیگر سنن آنان با موسیقی همزاد است. و در کار و زندگی روزمرۀ آنان حضوری پایدار، زنده و نیرومند دارد .
لاوَه لاوَه (لایی لایی) ملایمترین و محبت آمیزترین لحنی است که خواب شیرین را بر چشم نوباوگان جاری میسازد. بسیاری از کارهای دیگر نیز با رعایت (مِقوم یا رّا) که آهنگ مناسب آن کار است انجام میشود.
برزیگری (شخم زنی، بذرپاشی، درو) و مخصوصا خرمن کوبی (هوله)، سوار کاری، شیردوشی، مشک زنی، برنج کوبی، کوچ و … هر یک با نوایی دلچسب و با ابیاتی دلانگیز که سرودۀ دلسوختگان گمنام است همراه است .
مهمان نوازی ساکنین دیرپای زاگرس شهرۀ آفاق، و به پیروی از این آموزههای تاریخی، غریب نوازی قوم لر در طول تاریخ زندگی زبانزد خاص و عام است. پذیرایی گرم از مهمان از سنتهای ستودنی و بسیار پسندیده قبایل لر است. برخورد دوستانه و بی آلایش با هر تازه وارد، نزد این مردم از ارزشهای پروردنی و پایدار زندگی شمرده میشود. در فرهنگ مردم این دیار میهمان برکت خانه است. میهمان نوازان و سخاوتمندان در ادبیات مردم لرستان با واژگان وزینی چون (کلانتر)، (کیمن )، (سفره سینه)، و گاه (کیقباد) – که پیش از این شهریاری کوه نشینی بلند نظر بوده است- وصف و نامیده میشوند .
همچنین تاکید بر حفظ نسل اندر نسل این ارزش، و تداوم این ویژگی والا در ادبیات بومی جلوههایی بس برجسته و جایگاهی بسیار شایسته یافتهاست :
(( تَک دای وَسِتون لامَردانَ وَ چوُ نوُر مَواروُ وَ میهمانَ وَ ))
(( به ستون سیاه چادر در جایگاه مردان تکیه زده بود – و چون هاله ای گرم و روشنایی بخش از نور بر میهمانان می بارید ))