برنامه راهبردی ساماندهی عشایر
عشایر کشور با توجه به اینکه جامعهای مولد بوده و با وجود آنکه به استناد آمار، حدود ۲ درصد جمعیت کشور را شامل میشوند و با دارا بودن بالغ بر ۲۴ میلیون واحد دامی (۲۸ درصد دام سبک و ۴ درصد دام سنگین کشور)، بیش از ۲۰ درصد گوشت قرمز را تولید کرده و نقش بارزی در سایر تولیدات دامی نیز دارند. علاوه بر آن، حدود ۴۸/۱ میلیون مترمربع صنایع دستی کشور را، با همه ارزشهای تاریخی و فرهنگی که این صنایع دارند، تولید میکنند و همچنین حدود ۳۸ درصد مراتع خوب کشور را در اختیار دارند و در عرصهای حدود ۵۹ درصد مساحت کشور پراکنده هستند.
عشایر همچنین نقش مهمی را در تأمین امنیت کشور به خصوص در مناطق مرزی و دور افتاده به عهده دارند و تقدیم بیش از ده هزار شهید والامقام و دارا بودن بیشترین تعداد شهدا (به نسبت جمعیت)، نشان از شجاعت، ولایتمداری، عشق به میهن و سلحشوری جامعه عشایر دارد. علاوه بر اینکه خود فعال و تولیدکننده هستند، تعداد زیادی شغل را در خارج از جامعه عشایری در زمینههای صنعتی، بازرگانی و خدمات پشتیبانی میکنند و با وجود آنکه با این خدمات، جایگاه ارزشمندی در معادلات و مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارند، کمترین بهره را از سرمایه گذاریها و خدمات نظام میبرند و در عین حال با کمترین توقع، بیشترین خدمت را به کشور عرضه میکنند. این در حالی است که از لحاظ نسبت جمعیتی، این جامعه تنها ۲ درصد از جمعیت کشور را شامل میشود و از این نظر کمترین هزینه را برای نظام دارد.
با این اوصاف، شایسته است دولت در برنامهریزیها به خصوص در برنامههای تحقق افق چشمانداز نظام در سال ۱۴۰۴، جایگاهی متناسب با شأن و منزلت و نیازهای عشایر برای آنها قائل بوده و حقوق عشایر را به نحوی ساماندهی و تامین کند که ضمن دریافت خدمات عادلانه در زمان فعلی، جبران عقبماندگیهای تاریخی گذشته نیز بشود.
به همین دلیل ضروری بود به منظور آگاه کردن مقامات تصمیمگیر و تأثیرگذار در کشور، یعنی مراجعی که از نظر تأمین اعتبار و تصویب اختیارات لازم صاحب صلاحیت هستند و همچنین دستگاههای اجرایی و دستاندرکارانی که مسئولیت ارائه خدمات به جامعه عشایری را دارند، از سازمان امور عشایر ایران گرفته تا مجموعه دستگاههای اجرایی و فرهنگی و اجتماعی، سندی تنظیم شود که با مراجعه به آن تا حد امکان، آشنایی اولیه و مختصری از جامعه عشایری فراهم کند تا شاید بیش از پیش زمینه توجه بیشتر و اتحاذ تصمیمات دقیقتر درخصوص توسعه مناطق عشایری و ساماندهی به زندگی عشایر فراهم آید.
روشن است که این سند باید از طریق سازمان امور عشایر ایران تهیه میشد و لذا سازمان در راستای ادای وظیفه، با طرح ایده اولیه مبنی بر مطالعه، شناخت و تجزبه و تحلیل ظرفیتها و محدودیتهای جامعه عشایر کوچنده در سطح استانهای محل استقرار عشایر و کل کشور و ارائه روشهای اجرایی مؤثر در توسعه مناطق و جامعه عشایری، در صدد تهیه این سند راهبردی برآمد که به مثابه نقشه راه آینده سازمان و دستگاههای اجرایی در جامعه عشایری کشور خواهد بود. سازمان امور عشایر با بسیج توانمندی کارشناسان سازمان مرکزی و استانی در طول ۲ سال، مطالعه جامعی را برای یافتن یک پاسخ مناسب به ایده اولیه که همان پیدا کردن نقشه راه بود، سامان داد.
به منظور مطالبه حقوق عشایر از طریق مجامع برنامه ریزی ملی و استانی، سازمان امور عشایر ایران، برنامه راهبردی ساماندهی عشایر را در افق چشم انداز ۱۴۰۴ برای همه استانها تهیه و به تصویب شورای برنامه ریزی و توسعه استان رسانده است تا بر مبنای آن در سالهای برنامه پنجم و برنامه های آتی، منابع مورد نیاز تخصیص و اقدامات لازم صورت پذیرد.
سند راهبردی ساماندهی عشایر مشخص میکند که متناسب با ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و ظرفیتهای منابع محیطی قلمروهای عشایری، در هر استان باید چه شیوهای (کوچ یا اسکان) و با چه مکانیزمی در ساماندهی به عشایر استان در پی گرفته شود و در واقع، مناسبترین راهها را برای ساماندهی بهتر به زندگی عشایر نشان میدهد.در چشم اندازي كه سازمان امور عشاير در افق چشم انداز نظام (۱۴۰۴هجري شمسي) براي اين جامعه ترسيم کرده است، شاخصهاي برخورداری عشایر به طور متوسط بايستي از عدد ۴۶ درصد (در پایان برنامه چهارم) به ۹۰ درصد در افق ۱۴۰۴ (۹۶ درصد رشد) برسد. اگر این اهداف تحقق پیدا کند فاصله برخورداری و دسترسی این جامعه به امکانات با جامعه شهری و روستایی به حداقل قابل قبولی خواهد رسید. امید است با توجه دولتمردان محترم و تلاش مسئولین اجرایی، این امر تحقق پیدا کند.
اسناد بالادستي تهيه برنامه راهبردي ساماندهي عشایر
در مراحل برنامهریزی، تصمیم سازی وتصمیم گیری برای تدوین برنامههای راهبردی توسعه و ساماندهی مناطق و جامعه عشایری باید برخی قوانین موضوعه و اسناد بالادستی مصوب مورد توجه باشند، مانند:
الف ) قوانین مصوب مرتبط مانند اساسنامه دامداران متحرك، مصوبات شوراي انقلاب و مجلس شوراي اسلامي، آییننامه ساماندهی عشاير، برنامههاي توسعه پنج ساله، مصوبات کمیسیون زیربنایی دولت و….
ب ) سند برنامه استراتژیک (راهبردي) و آزمایش در سطوح ملي و استاني
پ) سند چشم انداز ۲۰ ساله توسعه جامعه عشايري ايران در افق ۱۴۰۴
ت) اهداف كلي برنامه چشم انداز توسعه جامعه عشايري
ث) اهداف و ماموریتهای سازمان امور عشایر ايران
ج) مطالعات انجام شده و مصوب در خصوص توان اکولوژیکی مناطق عشایری و قابلیتها و مشارکت اجتماعی ـ اقتصادی عشایر
اهداف كلي برنامه چشم انداز توسعه جامعه عشايري
الف) تامین عدالت اجتماعی با رفع محرومیت از مناطق عشایری و تعدیل نابرابریهای موجود بین جوامع عشایری با جوامع شهری و روستایی.
ب) ساماندهي و ارتقاي كيفيت زندگي عشاير كوچنده با رعايت الزامات اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و تعادلهاي زيست محيطي.
ج) مهندسي فرهنگي و حفظ هويت ايراني – اسلامي و ميراث معنوي عشاير.
راهبردهاي كلان برنامه چشم انداز:
۱- ساماندهي كوچ عشاير بر اساس نظام مديريت محلي در محدوده زيست بومها.
۲- افزايش توانمنديهاي توليدي عشاير با استفاده از فناوري مناسب و دانش و مهارتهاي بومي آنها.
۳- تقويت تعامل سازنده عشاير با محيط زيست و منابع محيطي و رابطه متعادل و پايدار دام و مرتع در زيستبومهاي عشايري.
۴- ارتقای شاخصهاي توسعه انساني و اقتصادي – اجتماعي و فرهنگي جامعه عشايري به ميانگين شاخصهاي روستايي كشور.
۵- تنوع بخشيدن به فعاليتهاي اقتصادي در جامعه عشايري با بهره گيري از امكانات، قابليتها و استعدادهاي مناطق عشايري به منظور ايجاد، بهبود و توسعه اشتغال، افزايش درآمد و كمك به نگهداشت جمعيت در زيستبومها.
۶- تنسيق و تثبيت حقوق بهرهبرداري عشاير از مراتع، واگذاري مديريت مراتع به عشاير به منظور اعمال مديريت صحيح تحت نظارت دستگاههاي ذيربط.
۷- استفاده از فناوري مناسب و منابع انرژي غير آلاينده به منظور افزايش كمي و كيفي توليدات و بهبود كيفيت زندگي جامعه عشاير با حفظ تعادل و پايداري محيط زيست.
۸- ايجاد، توسعه و تقويت تشكلهاي مردمي به منظور جلب مشاركت بيشتر عشاير در فرايند تصميمسازي، اجرا و بهرهبرداري درزمينههاي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي و مديريت محلي .
۹- ايجاد، تقويت و متناسبسازي ساختار اداري – اجرایي دستگاههاي ذيربط و تامين سهم عادلانه متناسب با جمعيت و ميزان برخورداري عشاير از منابع عمومي و خدمات و فرصتها توسط دستگاههاي اجرایي، قضایي و انتظامي – تاميني.
۱۰- توسعه آموزش رسمي و غير رسمي شامل آموزشهاي فني، مهارتي و ترويجي متناسب با نيازهاي جامعه عشايري.
۱۱- تقويت جاذبههاي گردشگري جامعه عشايري با توجه به قابليتها و ظرفيتهاي طبيعي، اجتماعي و فرهنگي عشاير و تلاش براي نهادينه كردن و بهرهبرداري مطلوب از آنها.
۱۲- توسعه پوشش نهادهاي حمايتي بيمههاي اجتماعي و خدمات درماني و بيمه محصولات توليدي در جامعه عشايري.
۱۳- تامين امنيت اجتماعي در محدودههاي زيستبوم با مشاركت عشاير.
۱۴- بهرهگيري از فناوري مناسب به منظور افزايش قابليت انطباق زندگي عشاير با عوامل محيطي و مهار آسيبها و خسارت ناشي از حوادث طبيعي در قلمرو زيستبومها با توجه به ضرورت (پيشگيري از سيل، خشكسالي، بيابانزايي و ساير حوادث) و تامين ايمني پايدار براي عشاير در برابر تهديدها و موانع طبيعي.
۱۵- انجام تحقیقات و بهرهگیری از یافتههای علمی و مطالعه مناطق مستعد در عرصه زيستبومهاي عشايري به منظور حمايت از اسكان عشاير داوطلب و ساماندهي كوچ.
اهداف چهارگانه برنامه راهبردی ساماندهی عشایر کشور:
۱- تامین عدالت اجتماعی با رفع محرومیت از مناطق عشایری و تعدیل نابرابریهای موجود بین جامعه عشایری با جوامع شهری و روستایی.
۲- ساماندهی به کوچ و اسکان عشاير كوچنده
۳- توسعه اجتماعی، مهندسی فرهنگی و حفظ هویت ایرانی – اسلامی و میراث معنوی عشایر.
۴- ارتقای کیفیت زندگی، بهبود و توسعه منابع انسانی، تولید، اشتغال و درآمد عشایر کوچنده.